یادداشت های یه آسمونی
اُمگا-3 و تاریخچه آن
امگا 3 نوعی اسید چرب غیر اشباع است که در زنجیره اتصالی کربن آن یک گروه کربوکسیل (COOH) و چندین پیوند دوگانه وجود دارد. علت نامگذاری آن، قرار گرفتن اولین باند دوگانه در بین اتم کربن های 3 و 4 در ساختمان شیمیایی مولکول آن است و همین محل قرارگیری باند دوگانه باعث پیداشدن خواص بیوشیمیایی خاص امگا 3 می شود.
اولین بار دو دانشمند به نام های دکتر بنگ (Dr. Bang) و دکتر دایربرگ (Dr. Dyerberg) پس از تحقیقات علمی بر روی چربی های ماهی ، ناماُمگا 3 (OMEGA-3 ) را بر آن نهادند و آن را اولین بار در هنگام بررسی روش تغذیه اسکیموها در سال 1979 میلادی کشف کردند. آنها با مطالعه بر روی خون اسکیموها مشاهده کردند، با وجود اینکه اسکیموها همراه غذای اصلی خود ( ماهی ) از گوشت حیوانات پرچرب شکاری نیز استفاده می کنند،اسیدهای چرب موجود در خون آنها مانع از تجمع پلاکت و در نتیجه مانع از رسوبات و گرفتگی رگ ها می شود.
سه اسید چرب معروف از خانوادهامگا 3 که بر روی آن ها تحقیقات و مطالعات بیشتری انجام شده است عبارت اند از:
1. آلفا لینولئیک اسید با نام اختصاریALA.
2. ایکوزا پنتانوئیک اسید با نام اختصاریEPA.
3. دوکوزا هگزانوئیک اسید با نام اختصاریDHA.
سه اسید چرب ذکر شده از خانواده امگا- 3 در چه موادی یافت می شوند؟
مهم ترین مخزن آلفالینولئیک اسید ( ALA) روغن بذرکتان است که حاوی مقدار قابل توجهی از اسیدچربALAاست. پس از آن روغن گردو، جوانه گندم و سویا حاوی این اسید چرب هستند. سایر موادغذایی فاقد این اسید چرب هستند یا مقداری بسیار جزئی از اسید چربALA را دارند.
مخزن دو اسید چرب دیگر از خانواده امگا 3 یعنی ایکوزا پنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوزا هگزانوئیک اسید (DHA) فقط و فقط ماهی است و در هیچ ماده غذایی دیگری تا به حال یافت نشده است. این دو اسید چرب نقش مهمی را در تغذیه دارند و در چند سال گذشته، مطالعات فراوانی بر روی آنها انجام شده است.
خواص معجزه آسای این دو اسید چرب ( DHAوEPA) در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها شناخته شده است . با توجه به این که این دو اسید چرب فقط در ماهی و روغن ماهی یافت می شود، سعی کنید ذائقه خود و خانواده خود را به این سرمایه پربهای الهی یعنی ماهی که برکت و هدیه ای ارزنده از طرف خداوند به بندگان خود است، عادت داده و آن را جزء برنامه غذایی خود قرار دهید.
متأسفانه در کشور ما به ماهی و فراورده های دریایی کمتر اهمیت داده می شود و آن را از غذاهای تشریفاتی و یا محدود به ایام خاص مانند شب عید می دانند و تنها نقاط خاصی از کشور ما ( مناطق شمالی و جنوب کشور ) آن را در برنامه غذایی خود قرار می دهند.
نقش اسید چرب امگا 3 در پیشگیری از بیماری ها
بر اساس مطالعات فراوان ثابت شده که هر چه مصرف ماهی بیشتر باشد ، اثرات مفید آن در جهت جلوگیری از امراض زیادتر خواهد بود. اگر به کشور ژاپن توجه کنیم می بینیم که ژاپنی ها نیز مانند اسکیموها مصرف ماهی بالایی دارند. به طوری که مصرف سرانه ماهی در ژاپن حدود 66 کیلوگرم در سال است. از طرفی ژاپنی ها برعکس اسکیموها در برنامه غذایی خود از چربی بسیار کمی استفاده می کنند. بررسی انجام شده نشان می دهد که افراد ساکن ژاپن دارای متوسط عمر حدود 88 سال هستند. این تحقیق تأیید کننده اثرات بسیار مفید امگا 3 است. همچنین علت مرگ و میر و کوتاهی عمر در اسکیموها را مرتبط به حوادث و صدمات می دانند نه بیماری ها و سکته های قلبی و تنگی عروق.
در ایران مصرف سرانه ماهی حدود 5 کیلوگرم است که تفاوت فاحشی با کشور ژاپن دارد و متأسفانه عمر متوسط در ایران حدود 67 سال است که با عمر متوسط ژاپنی ها یعنی 88 سال فاصله زیادی دارد.
پژوهشهای انجام شده در کشور پرتغال نیز نشان می دهد کسانی که درسواحل این کشور ساکنند و به طور مرتب از ماهی استفاده می کنند، در مقایسه با افرادی که درنقاط دیگر کشور هستند و ماهی کمی می خورند، بسیار کمتر دچار چربی خون و سکته های قلبی می شوند. افرادی که در ساحل دریا زندگی می کنند، ده برابر بیشتر از گروه دیگر ماهی می خورند و سطح امگا 3 خون آنها نیز در اندازه گیری های انجام شده بسیار بالاتر از گروه دیگر بوده است . همچنین بررسی آزمایشگاهی انجام شده نشان می دهد که این افراد علاوه بر سطح بالای امگا 3 ، دارای مقدار HDL( کلسترول خوب ) بالاتر وLDL( کلسترول بد ) کمتری از سایر افراد بوده اند. گروهی که در سایر نقاط کشور زندگی می کردند مصرف گوشت آن ها بالاتر از ماهی بوده و در این گروه سکته قلبی نسبت به گروه ساکن کنار دریا چهار برابر بیشتر بود.
همان طور که می دانید فشار خون بالا یکی از علل مهم بیماری های قلبی- عروقی و آتروسکلروز ، سکته های قلبی و مغزی است. اگر فشار خون فردی به مدت طولانی بالای عدد 160-140 میلی متر جیوه بر روی 95-85 میلی متر جیوه باشد ( البته این اعداد به سن هم بستگی دارد ) خطر ابتلاء به بیماری های قلبی- عروقی افزایش می یابد.
ناگفته نماند برای محافظت از قلب و عروق باید به فشار خون اهمیت زیادی بدهید. خوشبختانه نتایج جالبی در تحقیقات علمی اخیر در پایین آوردن فشارخون با اسید چرب امگا 3 به دست آمده و بررسی های انجام شده نشان می دهد که کمبود این چربی با افزایش فشار خون رابطه دارد.
امروزه ثابت شده که انجام ورزش های سبک به همراه مصرف اسید چرب امگا 3 به صورت یک برنامه دائمی و منظم می تواند در کاهش فشار خون بالا و تنظیم آن بسیار مفید باشد و این کار برای هر گروه سنی قابل اجراست.
در تحقیقات علمی فراوان که بر روی تنگی نفس بزرگسالان انجام گرفته ، نتایج مثبتی از تأثیرات آن مشاهده شده است. بررسی بافت جدار ریه و مجاری تنفسی در بیماران مبتلا به آسم نشان داده که این افراد دارای عوامل التهاب زا در جدار ریه و مجاری تنفسی خود هستند که همگی به علت افزایش اسید چرب آراشیدونیک مربوط به خانواده اسید چرب امگا 6 بوده است.
در نتایج آزمایش هایی که بر روی 8960 مردی که قبلاً سیگار می کشیدند ولی در حال حاضر آن را ترک کرده بودند، دیده شد که پس از ترک سیگار تعداد 667 نفر آنها مبتلا به برونشیت مزمن شده اند. هم چنین 185 نفر آن ها دچار آمفیزم ریوی و 197 نفر دچار صدمات مزمن و تنگی ریه ها شده بودند. متخصصان ریه در اروپا، در پی تحقیقات انجام شده پی بردند که با اضافه کردن اسید چرب امگا 3 در تغذیه بیماران می توان تعداد امراض، راه های هوایی و تنفسی، شدت امراض، تعداد دفعات عود آن و یا تعداد مرگ و میر حاصل از آن را کاهش داد.
تغذیه سرشار از امگا 3 کمک فراوانی به بهبود مشکلات تنفسی بیماران می کند و از طرف دیگر باعث کاهش داروهای مصرفی می شود. محققان علم تغذیه به اثبات رسانده اند که مصرف اسید چرب به فرم ترانس باعث افزایش مشکلات تنفسی مثل آسم می شود. به عبارت دیگر تغذیه نادرست و افزایش مصرف اسیدهای چرب به فرم ترانس به همراه آلودگی هوا، عاملی مهم در جهت افزایش احتمال ابتلا به بیماری های مزمن تنفسی است.
همچنین محققان نشان داده اند که مصرف اسید چرب امگا 3 نه تنها بیماری های مزمن تنفسی را بهبود می بخشد، بلکه در بیماران با تنگی نفس حاد و شدید که در بخش های مراقبت ویژه ( ICU) بستری هستند نیز تأثیر داشته است. نتایج این تحقیقات و بررسی ها در مجله علمی آمریکایی به نامCritical Care Medicine در شماره نوامبر 1999 میلادی به چاپ رسیده است. در این تحقیق دانشمندان مشاهده کردند که حتی پزشکان بخش مراقبت ویژه اورژانس توانسته اند با کمک این اسید چرب، زمان توقف بیماران را در زیر دستگاه تنفس مصنوعی تا پنج روز کاهش دهند.
طبق آمار جهانی یک چهارم زنان بالای پنجاه سال مبتلا به پوکی استخوان هستند. این آمار در کشورما بسیار بالاتر است و متأسفانه خانم های ایرانی از سن پایین تری مبتلا به پوکی استخوان می شوند. پوکی استخوان نوعی اختلال حاصل از کاهش بافت استخوانی محسوب می شود. اگر تعادل بین ساخت و تجزیه بافت استخوانی به هم بخورد، به مرور از تراکم بافت استخوانی کاسته می شود و اگر روند کمبود مزمن کلسیم و ویتامینD( به ویژه مصرف لبنیات ) ادامه داشته باشد، باید از موادی مثل داروی کورتن، سیگار پرهیز کرد و به طور مرتب فعالیت ورزشی مناسب داشت.
محققان پی برده اند که اسید چرب امگا 3 در پیشگیری از پوکی استخوان نقش بسیار مهمی به عهده دارد. اگر مصرف دائمی و منظم اسید چرب امگا 3 ادامه یابد، جذب کلسیم از روده ها بیشتر می شود.
با مصرف ماهی علاوه بر افزایش جذب کلسیم، سلول های استخوانی تحریک شده کلسیم را بهتر در خودشان رسوب می دهند.
این اسید چرب علاوه بر پیشگیری، به عنوان درمان کمکی در کنار درمان با داروهای شیمیایی در مبتلایان به پوکی استخوان، بسیار موثر است .
